जेंव्हा आपल्याला अगरबत्ती दिसते तेंव्हा सगळ्यात पहिल्यांदा आपल्याला आठवत ते एखादे मंदिर किंवा घरातील देवघर. यात चूक काहीच नाही. कारण गेल्या अनेक पिढ्या आपण अगरबत्ती हि मंदिरात जाळली जाणारी एक सुगंधी वस्तू म्हणूनच वापरतो. पण खरं तर अगरबत्तीचा इतिहास खूप जुना आहे. ज्याप्रमाणे ह्याला एक अध्यात्मिक बाजू आहे त्याचप्रमाणे ह्याला शास्त्रीय स्पेशली आयुर्वेदिक बाजूही आहे.
धुपाचा उल्लेख असलेला माहितीचा सर्वात जुना स्रोत म्हणजे वेद. विशेषतः अथर्ववेद आणि ऋग्वेद. ह्या वेदांनीच धूप बनवण्याची एक पद्धत सेट केली. ह्यामध्ये तो कधी वापरावा, कसा वापरावा, का वापरावा याबद्दलचे सविस्तर वर्णन केलेले आहे. त्याचबरोबर कुराण आणि बायबल सारख्या महान धर्म ग्रंथात पण धुपाचा उल्लेख येतो. मागीने बाळ येशूला दिलेल्या भेटवस्तूंपैकी एक भेटवस्तू म्हणजे धूप. (सोने आणि गंध).
पूर्वीच्या काळी धूप हा हवेतील दुर्गंध घालवून एक आनंदी, प्रसन्न आणि शांत वातावरण निर्मिती साठी वापरला जायचा. धुपामध्ये असणाऱ्या काही विशिष्ठ घटकांमुळे आजूबाजूचे वातावरण सकारात्मक तर बनायचेच शिवाय डास, माश्या यांसारखे उपद्रवी कीटकही दूर राहत असत. त्यामुळे ऋषीमुनी, साधूसंत त्यांच्या उपासनेच्या वेळी, पूजेच्या वेळी एकाग्रतेसाठी आवर्जून धूप जाळत असत. म्हणूनच हिंदू धर्मात धूप जाळणे हा दैनंदिन पूजाविधीचा एक महत्वाचा भाग बनला. आपल्या इष्टदेवतेपुढे धूप जाळणे हि त्यांच्याप्रती आपला असलेला आदर दर्शवण्याची एक पद्धत म्हणून त्याकडे बघितले जाऊ लागले आणि त्यातून निर्माण झालेली राख हि इतरांसाठी केलेल्या स्वतःच्या बलिदानाचे प्रतिक मानले जाऊ लागले.
तसेच इजिप्शियन लोकांच्या ममीकरणासाठी वापरल्या जाणाऱ्या बामच्या घटकांमध्येहि काही विशिष्ठ प्रकारचे धूप आढळले असल्याची नोंद आहे. असे म्हणतात कि देवतांशी संवाद साधण्यासाठी ते मंदिरांमध्ये जाळले जायचे. जपानमध्ये, उदबत्तीचा उपयोग Kôdô मार्फत art of smell विकसित करण्यासाठी केला जातो आणि ते हंगामानुसार धूप “ऐकतात”. तिबेटी भिक्षुंसाठी धूप हा ध्यानाच्या अभ्यासाचा अविभाज्य भाग आहे.
अशी हि रोजच्या वापरातील पण तरीही साधी वाटणारी अगरबत्ती वेगवेगळ्या संस्कृती मध्ये वेगवेगळे परिणाम करते. माझ्या पुढच्या काही लेखात आपण अगरबत्तीचा इतिहास, अगरबत्ती निर्मिती बद्दल आणि त्याच्या वेगवेगळ्या अद्भुत उपयोगाबद्दल जाणून घेणार आहोत.
Thank you
Sonal Pandit
Aadya Exim
Email :- aadyaexim.udyami@gmail.com
Website :- www.aadyaex.com
Mob. 7798136101 / 8010176526
